Parvule pupule

 

Chorał sarmacki - Parvule pupule   staropolska muzyka na Boże Narodzenie

 

 

Parvule pupule - Tytułowa pastorela, czyli po polsku O, ubogie chłopię  należy do rodzącego się w czasach sarmackiej Rzeczpospolitej sposobu obchodzenia świąt Bożego Narodzenia. Celebrowano bogate liturgie, spożywano sute wieczerze, a nade wszystko śpiewano ckliwe pastorałki, jednym słowem – świętowano, gdy nadeszła pora uroczysta!

Płyta Parvule pupule jest muzycznym zapisem uroczystej Pasterki – nocnej mszy Bożego Narodzenia. Osią jest  kompozycja jednego z najbardziej znanych na świecie twórców polskiej muzyki – Marcina Mielczewskiego. Dzięki pomocy pani dr hab. Barbary Przybyszewskiej-Jarmińskiej dotarliśmy do rękopisu zapomnianej obecnie Mszy na Narodzenie Pana Naszego Jezusa Chrystusa (Missa pro Nativitate Domini Nostri Jesu Christi) napisanej przez Mielczewskiego. Zapisy dwóch różnych wersji tej mszy odległe o ok. 50 lat, znajdują się w Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej na Wawelu. Msza napisana została z zachowaniem melodii i charakterystycznego trójdzielnego rytmu hymnu Puer natus in Bethlehem jako cantus firmus. Sporo pracy mieliśmy ze sporządzeniem partytury według wspomnianych wyżej rękopisów: obie wersje zapisu kompozycji nieco różnią się między sobą muzycznie, a rękopis późniejszy zawiera dodaną partię generałbasu (basso continuo) niezwykle oszczędnie cyfrowanego. Toczyły się wśród nas dyskusje dotyczące harmonicznej konstrukcji utworu. O ile wiemy, jak powinny być harmonizowane barokowe kadencje, o tyle kontrowersyjne okazały się zapisy XVII-wiecznego rękopisu, który jakby na przekór zwyczajowi zapisuje alteracje wcale nie tam, gdzie byśmy się ich spodziewali! Faktura Mszy Mielczewskiego w całości jest homofoniczna, jednak sposób prowadzenia głosów sprawia, że niejednokrotnie słuchacz zastanawia się, czy to nie polifonia. Świadczy to najlepiej o geniuszu kompozytora, najlepiej znanego poza Rzeczpospolitą polskiego twórcy XVII wieku.

Msza pro Nativitate Domini Nostri Jesu Christi Marcina Mielczewskiego składa się wyłącznie z ordinarium, czyli tzw. części stałych (Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Agnus). Aby zachować pełną formę  celebracji liturgicznej, musieliśmy dobrać do niego odpowiednie propria. Posłużyliśmy się jednogłosowym chorałem „sarmackim”, pochodzącym z wydanego w 1651 roku w Krakowie Graduale Petricoviense. Zastosowana tam notacja „niemiecka” (Huffnagelschrift) pozwala wykonać śpiew jednogłosowy bardzo rytmicznie, w ścisłym nawiązaniu do form mszalnych. Chorał z ksiąg piotrkowskich, do których należy wspomniane Graduale jest zapisem tradycji liturgicznej w Polsce po Soborze Trydenckim. Księgi przekazują nam muzykę w wielu miejscach różniącą się od wersji rzymskich, a nade wszystko zawierającą śpiewy i obrzędy obecne wyłącznie w polskiej tradycji tamtych czasów. Wstępem do mszy jest zaś genealogia Jezusa Chrystusa według Ewangelii Mateuszowej, śpiewana w tonie zaczerpniętym z Antiphonarium Łukasza Kupisza (Kraków, 1655). Śpiew ten w liturgii zamyka Matutinum na Boże Narodzenie, które z pewnością, przynajmniej w kościołach klasztornych, bezpośrednio poprzedzało Pasterkę.

Ponieważ nocna msza Bożego Narodzenia – Pasterka – ma do dziś charakter wyjątkowo radosny, nie mogło i w naszym nagraniu zabraknąć elementów spoza ścisłego kanonu mszy. Pierwszy z nich to potężny ośmiogłosowy motet Marcina Mielczewskiego Currite populi oryginalnie przeznaczony na Rezurekcję. Skorzystaliśmy tu z odwiecznego liturgicznego zwyczaju tworzenia kontrafaktur (podpisywania starych melodii nowym tekstem). Motet został przez nas opatrzony wersem Quia puer est nobis natus i w ten prosty sposób włączony w obchody Bożego Narodzenia. Na płycie usłyszymy także muzykę na Podniesienie – zwyczaj zupełnie zarzucony we współczesnej liturgii katolickiej – świetne kompozycjeAdama z Wągrowca (†1629) przepisane z tabulatury żmudzkiej na konsort czterech puzonów. Szczególne miejsce zajmuje w naszym programie Sonata a due con basso pro organo Stanisława Sylwestra Szarzyńskiego. Wykonana z udziałem wioli da gamba uzyskała niezwykły blask i powab nocy Bożego Narodzenia.

Jeszcze bardziej żywiołowym i, rzec można – ludycznym elementem naszej uroczystości są anonimowe pastorele, które właśnie w XVII wieku gremialnie zjawiły się w sarmackich zwyczajach świętowania Bożego Narodzenia. Tytułowe Parvule pupule zastąpiło nam kazanie, podczas komunii zaś, gdy część obecnych zapewne już smacznie sobie drzemie, pojawia się polska pastorałka Ktoś o tej dobie. Na zakończenie grzmi Gloria in excelsis Deo Szarzyńskiego – najstarsza znana polska pastorela.

Mamy nadzieję, że nasza najnowsza płyta z chorałem sarmackim wprowadzi do Państwa domu nieco zapomnianej pośród szału świątecznych zakupów spokojnej radości świętowania przy żłóbku Jezusa. Wszyscy wykonawcy życzą państwu Wesołych Świąt!

Robert Pożarski

 

Tu można przeczytać >>> recenzję płyty autorstwa Roberta Ratajczaka, a tutaj >>> recenzję z CD Reviews autorstwa Johanna van Veen

 

Fragmenty muzyki z płyty:

 

Parvule pupule

 

M. Mielczewski  Missa pro Nativitate DNJC:

 

Kyrie

Gloria

Credo

Sanctus

Agnus Dei